نقش شهریار عدل در میراث فرهنگی جهان

نقش او در ثبت چغازنبیل و تخت جمشید و غیره در میراث فرهنگی جهان

شهریار عدل نقش عمده‌ای در ثبت جهانی تخت جمشید، چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان در فهرست میراث فرهنگی جهان ِ یونسکو داشت. شاید بسیاری از ما نامی از ایشان نشنیده بودیم چرا که به تعبیر داریوش شایگان از دوستان نزدیک ِ عدل، شهریار عدل مردی بود که عمری بی‌سر و صدا به ایران خدمت کرد. شهریار عدل در ۱۳۲۲ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۳۸ برای ادامه‌ی تحصیل به پاریس رفت و در آن‌جا تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه سوربن در رشته‌ی تاریخ شروع کرد و پس از ان به مدرسه‌ی موزه‌ی لوور رفت تا تاریخ و هنر و باستان‌شناسی مشرق زمین و همین‌طور تاریخ هنرهای دوره‌ی اسلامی را یاد بگیرد. او هم‌چنین به مدرسه‌ی معماری و هنرهای زیبایی «بوزار» در پاریس رفت و دکترای خود را از این مدرسه‌ی معروف گرفت. او در سال ۱۳۹۴ در پاریس درگذشت.

شهریار عدل اولین گام‌ها را برای ثبت آثار باستانی ایران در میراث فرهنگی جهانی آغاز کرد. برای آشنایی بیش‌تر با کارهای بزرگ عدل شاید بد نباشد با چعازنبیل آشنا بشویم.

چُغازَنبیل، نیایش‌گاهی باستانی در خوزستان

چُغازَنبیل نیاش‌گاهی است باستانی که در زمان ایلام (عیلام) و چیزی حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد مسیح ساخته شده است. ایلام یا همان عیلام نام تمدنی است در منطقه‌ای که بخش وسیعی در جنوب غربی فلات ایران را در پایان هزاره‌ی سوم قبل از میلاد در بر می‌گرفت ولی در دوره‌ی هخامنشیان به منطقه‌ی جغرافیایی سوزیانا -شوش Susa- تقلیل یافت.

این محوطه در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر باستانی شوش واقع شده است که بعد از حمله‌ی آشوری‌ها ناتمام ماند. چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد. محوطه‌ی چغازبیل را ژاک دمرگان و براون خلبان نیوزلندی که در سال ۱۳۱۴ در خوزستان به دنبال نفت بودند کشف و شناسایی کردند. و پس از این اتفاق رولان دومکنم، باستان‌شناس فرانسوی و هم‌کارانش از این محل دیدن کردند. در میان این هم‌کاران محسن مقدم از بنیان‌گذاران دانش‌کده‌ی هنرهای زیبای دانش‌گاه تهران که هم‌سری فرانسوی و باستان‌شناس داشت نیز حضور داشت.

ملاط به کار رفته در سازه‌های این بنا گل و قیر معدنی و گچ بوده است و از سنگ نیز برای وصل‌کردن درها به دیوارها استفاده شده است. معبد شهر چغازبیل در ۶ بهمن‌ماه ۱۳۴۸ به ثبت آثار ملی ایران درآمد و در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ به ثبت جهانی یونسکو رسید.

این معبد نخستین اثری از ایران است که در فهرست میراث جهانی جای گرفته است و جهانیان این اثر تاریخی را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بشری می‌شناسند. بسیاری از کارشناسان بر این نظر هستند که از مجموعه‌ی میراث فرهنگی ایران که در مجموعه‌ی میراث فرهنگی جهان ثبت شده‌اند معبد چغازنبیل به دلیل طرح‌های عمرانی و کاوش نفت در خطر آسیب‌های جدی هستند. تردد و عبور احشام یکی از امور زننده و ویران‌گری است که در این معبد بزرگ تاریخی اتفاق می‌افتد که موجب انباشت فضولات حیوانی می‌شود و همین‌طور بوی پساب‌های نیشکر مانع از آن می‌شود که گردش‌گران بتوانند از این منطقه دیدار داشته باشند.